Loekasjenko is om te lachen

Even stonden alle schijnwerpers op Minsk gericht. Anderhalf jaar later bewaakt de KGB weer iedere zijstraat in Wit-Rusland en gaan alle verkeerslichten op groen voor de president en zijn gevolg.

Plochad Oktabrskaya in Minsk was vorig jaar nog het toneel van protesten tegen het dictatoriale regime van president Loekasjenko. Een paar honderd meter verwijderd van zowel het KGB-hoofdkantoor als het presidentiële werkpaleis werden demonstranten hardhandig verdreven en gearresteerd.

Anderhalf jaar later is het plein leeg, schoon en heerst er een serene stilte. Agenten van de KGB bewaken constant iedere hoek van het plein. Een groepje van minimaal drie mensen kan volgens de wet al duiden op protest. De oppositie krijgt nog altijd geen kans, activisten en kritische journalisten worden opgepakt, en onlangs kondigde de president nog stevige censuur op internetpagina’s aan.

Iedere werkdag wordt president Loekasjenko in een geblindeerde auto van zijn woonresidentie buiten de stad naar zijn werkpaleis in het centrum van Minsk gereden. Prospekt Nezalezhnastsi, de grootste doorgaande weg in Minsk, wordt helemaal afgezet. De KGB bewaakt iedere zijstraat en alle verkeerslichten gaan op groen voor de president en zijn gevolg.

De titel ‘laatste dictatuur van Europa’ is niet overdreven. Ingeklemd tussen drie EU-landen en Rusland houdt Wit-Rusland vast aan de oude stempel en zet leiders als Lenin en Stalin op een voetstuk. Neostalinistische architectuur en ontelbare levensgrote standbeelden van communistische leiders uit de geschiedenis tekenen het straatbeeld.

Voor wie zou willen reizen in de tijd is Minsk als een openluchtmuseum van de Sovjettijd. Voor de jongste generatie Wit-Russen is het echter een geïsoleerd eiland temidden van de vrijheden van de westerse wereld. Maar de generatie van de toekomst lijkt zich niets aan te trekken van het regime van de man met de snor.

‘Natuurlijk zou ik in een vrij land willen wonen, maar nog liever leef ik in Wit-Rusland’, vertelt Vadim (25) op het overdekte balkon van zijn eenkamerflat in een buitenwijk van Minsk. Hij werkt als computerprogrammeur, en heeft een gedegen IT-opleiding achter de rug. Als een van de weinige mensen in Wit-Rusland werkt hij voor een privaat bedrijf dat niet officieel gecontroleerd wordt door de staat. Vadim houdt van zijn land, kan de hele geschiedenis reclameren en boven zijn bed hangt de oorspronkelijke roodwitte vlag van Wit-Rusland, nu streng verboden. ‘Dat is het echte symbool van ons land zoals ik het zie, niet zoals het nu is. Zie het maar als een stil protest.’

Vadim staat voor de nieuwe generatie Wit-Russen; zelfverzekerd en trots op haar land. Deze jongeren zijn tegen de onvrijheden van het regime, maar het laat ze ook koud. Ook Irina (23) past in dit profiel. Zij werkt voor een staatsbedrijf dat bouwplannen ontwerpt voor projecten in het bevriende Venezuela. Aan demonstraties deelnemen is voor haar uitgesloten, ook is Irina voorzichtig met haar uitlatingen over politiek. ‘Je mag hier best openlijk kritisch zijn, maar de volgende dag kun je je baan kwijt zijn en dat wil niemand hier’, vertelt ze.

Binnen haar eigen wereld leidt ze een relatief vrij leven. Ze gaat naar verboden feesten in verboden clubs, downloadt westerse muziek en discussieert thuis met vrienden. ‘Natuurlijk neem je wel eens risico’s’, vertelt ze bescheiden glunderend, ‘Maar het is heus niet zo streng als ze in het Westen denken. Elk land heeft problemen, en het is hier nog lang geen Noord-Korea.’

Vadim hoeft minder te vrezen voor zijn baan, maar hij vindt demonstreren nutteloos. ‘We weten toch dat de meerderheid altijd achter ‘onze man’ blijft staan, wat er ook gebeurt’, zegt hij zonder de naam van president Loekasjenko in de mond te nemen. ‘En als hij dood gaat, wordt hij waarschijnlijk nog heilig verklaard ook.’

Vadim heeft een simpele verklaring: ‘De meeste mensen willen geen verandering. ‘Onze man’ vertelt ze dat het in landen als de Oekraïne of Litouwen alleen maar slechter is geworden, dat kapitalisme niets dan ellende brengt en dat democratie niet de oplossing is. Mensen geloven dat.’

Het grootste deel van die meerderheid woont op het platteland. Hun huizen zijn voorzien van weinig, maar een solide radio is standaard ingebouwd. Het toestel ontvangt één staatszender waarop de president iedere dag een toespraak houdt.

‘Die ‘chatterbox’ is zijn spreekbuis, en zo hebben mijn vrienden en ik elke dag weer wat te lachen’, grinnikt Vadim. Loekasjenko is dus om te lachen, staatsentertainment wordt het cynisch genoemd. ‘Het is een kwestie van wachten tot de man weer iets doms roept.’

Op billboards staan vrolijke Wit-Russen die moeten symboliseren hoe goed het gaat met het land. Een blonde jongen zit met zijn rug naar de nieuwe bibliotheek. ‘Voor de mensen van Wit-Rusland’ staat eronder. De splinternieuwe bibliotheek werd in opdracht van president Loekasjenko gebouwd. Om dat te bekostigen, moesten de inwoners van Minsk een paar maanden op zaterdag overwerken, zonder betaald te krijgen. Loekasjenko’s wil is wet en dat zal voorlopig nog wel zo blijven. En over drie jaar staat zijn naam weer bovenaan op het stembiljet.

Feiten Wit-Rusland

- Loekasjenko won in 2006 de verkiezingen met 80 procent van de stemmen. De verkiezingen werden door de internationale gemeenschap als ongeldig verklaard.

-Zeker drie tegenstanders van de regering zitten op dit moment vast omdat ze openlijk kritiek leverden op de regering en haar beleid.

-Een paar weken geleden werd bekend dat de Wit-Russische journalist Andrei Klimau in een gesloten rechtszitting tot twee jaar cel is veroordeeld omdat hij een kritisch artikel over de politiek in zijn land publiceerde op een internetsite.

-De Wit-Russische wet stelt het strafbaar als een persoon ‘via massamedia oproept tot het veranderen van het constitutionele systeem’.

-Ook ‘deelname aan illegale demonstraties’, het ‘niet opvolgen van politiebevel’ en het ‘runnen van niet-geregistreerde organisaties’ kan leiden tot meerjarige gevangenisstraffen.

-In de afgelopen jaren zijn tientallen critici als vermist opgegeven. Vorige week was het acht jaar geleden dat politicus Viktor Gonchar en zakenman Anatoly Krasovsky in Wit-Rusland spoorloos verdwenen.