Het Betondorp (Deel II)

Er stonden reeds enkele woningen in dit meest oostelijke deel van Amsterdam. Ze lagen langs de Middenweg (nrs. 158-160-162-164-166) en omdat ze gebouwd waren door de Rotterdamse firma Walenburg, kregen ze die naam. Later heeft men ten onrechte gedacht dat er gevluchte Walen zouden hebben gewoond. De Gooise Stoomtram, die toen nog volop floreerde, had er een vaste halte.





De bouw van Onderlangs, ingang Sikkelstraat, 1924.Pijl: hoek Ploegstraat



(Klik op de foto voor een grotere versie)

Daartoe aangezet door de hoge prijzen van bouwmaterialen, de sterk gestegen bouwvakarbeiderslonen en het gebrek aan vakbekwame arbeiders zon men op middelen om goedkoper, sneller en economischer te bouwen, door toepassing van nieuwe methoden. Men besloot in zuid-Watergraafsmeer met een nieuwe methode te beginnen. Men zou betonwoningen bouwen, volgens een systeem dat in Engeland reeds was toegepast. Zo ontstond later de naam "Betondorp" Dit dorp had echter niet de primeur van deze wijze van bouwen. In Tuindorp Oostzaan was reeds (volgens de systemen Winget, Slakkenbeton en Schutz en Bangert) een proef met dergelijke woningen genomen. De uitslag daarvan werkte stimulerend op de bouw van het Betondorp. Uit tientallen bouwsystemen koos men er negen voor het Betondorp uit (systeem Bron, Hunkemöller, Bins Beton Bouw, Greve, Olberts, SchellbauKassel, Isotherime, Winget, Dorlonco). Het dorp zou 900 woningen (400 eengezins- en 500 tweegezinswoningen) bevatten. Ze werden gebouwd onder toezicht van de ingenieur van de Gemeentelijke Woningdienst, A. F. Bakhoven jr. De twee belangrijkste architecten, die als 't ware het aspect van het Betondorp bepaalden, waren ing. J. B. van Loghem en Dick Greiner. De eerste betonwoningen waren eind 1923 gereed. De eerste eengezinswoningen konden begin 1924 betrokken worden.

Naast deze betonwoningen werden echter ook ruim duizend bakstenen woningen gebouwd. De rode baksteen steekt vrolijk af tegen grijze kubusbouw, die overigens in de loop der jaren door veel groen van klimop verlevendigd is. Het dorp is in stervorm aangelegd rondom aan aardige brink, waaraan een Openbare Leeszaal en een verenigingsgebouw verrezen, met daar tussenin een schilderachtig complex woningen voor ouden van dagen. Het dorp maakt een vriendelijke indruk, met de vele voortuintjes met bloemen. Dat niet alle systemen de tand des tijds konden weerstaan is in deze tijd gebleken. Tal van woningen moesten worden gerenoveerd. De woningbouwvereniging "Eigen Haard" maakte in 1970 een plan (dat bijna geheel is uitgevoerd) voor de verbetering van een complex van 522 woningen. Hoewel de kwaliteit van de woningen nog behoorlijk was, schoten ze op een aantal punten te kort. De keukens, het sanitair (douches), de elektrische installaties en de gas- en waterleidingen waren aan een opknapbeurt toe. De totale kosten bedroegen ongeveer tien miljoen gulden, waarvan het ministerie van volkshuisvesting bijna de helft voor zijn rekening nam.

Men leeft in het Tuindorp Watergraafsmeer vrij en rustig. Er zijn geen schuttingen, die de achtererven begrenzen. Gescheiden door lage ligusterhagen vormen ze als het ware een grote, goed onderhouden tuin, waarboven de soms mosgroene, verweerde roodafhangende pannendaken uit de oude popels zich verheffen als reuzenfakkels.

De namen der straten suggereren het landelijke karakter van dit Tuindorp. Men vindt er de Zaaiersweg, Graan-, Oogst-, Veeteelt-, Landbouw-, Eg-, Ploeg- en Harkstraat, Zuivelplein en verborgen hoekjes als de Huismanshof.

In het Tuindorp Watergraafsmeer is nog maar één Lagere School over (de Watergraafsmeerschool, Huismanshof). De vroegere schoolnamen herinnerden aan oude buitenplaatsen en historische personen. We denken hierbij aan de Rozenburgschool en de Swedenrijkschool, die eens op het Zuivelplein de jeugdige "betondorpers" binnen hun muren zagen. De Pieter Nieuwlandschool was een herinnering aan "het wonder van de Meer", Pieter Nieuwland (1764-1794), die in de Schagerlaan werd geboren. De Daniel Stoopendaalschool hield de herinnering levend aan de graveur van de prachtige kopergravures in het boek van H. Brouërius van Niedek "Het verheerlykt Watergraafs- of Diemermeer", 1725.

Een merkwaardigheid van dit Tuindorp is de bepaling dat er geen cafe's mogen zijn. Een snackbar aan de Middenweg valt hier niet onder.