Geschiedenis van het Betondorp (Deel I)

(Uit: 350 Jaar Watergraafsmeer door J.H. KruizingaUitgave Buijten & Schipperheijn/Repro-HollandAmsterdam/Alphen aan den Rijn, 1979)

Hoewel Nederland in de Eerste Wereldoorlog "neutraal" is geweest, waren de gevolgen van deze vierjarige oorlog voor ons land duidelijk merkbaar. Weliswaar werden ons materiele verwoestingen bespaard, maar de woningnood, bijvoorbeeld, was enorm.

In de jaren 1919 - 1921 bedroeg de landelijke investering op het gebied van de woningbouw 461 miljoen gulden. Daarin had Amsterdam een groot aandeel (26,5 miljoen).

Begin 1921 bedroeg het woning tekort ruim 20.000 op een totaal van 150.704. Na 1921 werden er, mede door de invoering van een premieregeling voor de bouw van woningen, door particulieren op ruime schaal woningen gebouwd.

Watergraafsmeer (1696)

Werden de grote uitbreidingen van Amsterdam na de Tweede Wereldoorlog tuinsteden genoemd (Buitenveldert, Geuzenveld, Osdorp, Overtoomseveld, Slotermeer, Slotervaart), na het einde van de eerste volkerenkrijg bouwde men tuindorpen. We denken hierbij aan Tuindorp Oostzaan (1920-1924), Tuindorp Watergraafsmeer (1923 -1925) en Tuindorp Nieuwendam (1925-1927). Zij verrezen ver van de toen bewoonde wijkcentra en om er te komen moest men, near een gezegde uit die tijd, "brood meenemen".

Reeds omstreeks 1900 waren er al plannen om de verschillende randgemeenten van Amsterdam (Buiksloot, Durgerdam, Holysloot, Nieuwendam, Ransdorp, Schellingwoude, Sloten, Watergraafsmeer, Zunderdorp) te annexeren.

Onder de dreiging van die annexatie werd in 1907 het uitbreidingsplan Watergraafsmeer vastgesteld. Volgens dit plan, ontworpen door de architecten P.Vorkink en Jac. Ph. Wormser, zou de Meer 225.000 inwoners gaan bevatten.

Het is vermakelijk om te zien hoe dit plan eruit zag. Hoewel er al een Raadhuis was (het Rechthuis) zou er aan de tegenwoordige Wethouder Frankeweg of het Galileiplantsoen een nieuw raadhuis gebouwd worden. Er zouden vier kerken nodig zijn, een Post- en Telegraafstation zou komen op de plaats van de Jaap Edenhal, een concertgebouw was gepland bij Klein Dantzig, een Schouwburg aan de Hogeweg, een museum bij het Ajaxstadion.

Watergraafsmeer (1869)

Verder was gedacht aan verenigingsgebouwen, een bibliotheek, ambachtsscholen, politie- en brandweerposten, winkelgalerijen (bij het Stadhuis), scholen, gestichten, badinrichtingen, enkele hotels, cafe's en speeltuinen.

Er was ook al rekening gehouden met het eventueel vol raken van de in 1894 geopende Nieuwe Oosterbegraafplaats, want aan de zuid-oostkant, bij de Oosterringdijk, was een tweede begraafplaats gepland. Alle straten zouden boogvormig worden aangelegd en er was toen al sprake van ringwegen.

Watergraafsmeer omstreeks (1920)
Het was een zeer ambitieus plan, dat beantwoordde aan de toen hier te lande bestaande stedebouwkundige inzichten. Het projecteerde een gelijksoortige ontwikkeling als Berlages uitbreidingsplan voor Amsterdam-zuid. De toenmalige directeur van de Gemeentelijke Woningdienst, ing. A. Keppler, voelde er veel voor. Ondanks dat is er van dit uitbreidingsplan bijna niets terecht gekomen, door de annexatie van Watergraafsmeer op 1 januari 1921. Slechts een klein onderdeel werd gerealiseerd: Tuindorp Watergraafsmeer. In 1929 werd een nieuw uitbreidingsplan ontworpen, dat wel is uitgevoerd.